четверг, 10 августа 2017 г.

Դմիտրի Շոստակովիչ

Թարգմանություն  ֆրանսերենից

… «Ժխտել մահն ու նրա ուժը անիմաստ է։ Ժխտենք թե ոչ, ամեն դեպքում մեռնելու ենք։ Բայց դա գիտակցելը դեռ չի նշանակում երկրպագել նրան։ Ես չեմ պաշտում մահը, ոչ էլ երգում եմ նրա փառքը․․․ Հիմարություն կլիներ պայքարել մահվան դեմ, բայց կարող ենք և պետք է պայքարենք բռնի մահվան դեմ։ Վատ է, երբ մարդիկ մեռնում են հիվանդությունից, կարիքից, բայց ամենավատն այն է, երբ մարդը սպանվում է մեկ այլ մարգու կողմից…»։
… 1917թ. փետրվարին, երբ փողոցում ցրում էին ամբոխին, մի կոզակ թրի մի հարվածով սպանեց մի տղայի…
Այդ տղային ես երբեք չեմ մոռացել և չեմ մոռանա։ Բազմաթիվ անգամ եմ փորձել նրա մասին երաժշտություն գրել։ Երբ ես փոքր էի, մի դաշնամուրային պիես գրեցի՝ «Սգո քայլերգ հեղափոխության զոհերի հիշատակին»։ Այնուհետև նույն թեմայով գրեցի իմ երկրորդ սիմֆոնիան, հետո տասներկուերրորդը»։
…«Պատերազմը զարհուրելի դժբախտություն էր։ Այն շատ դաժան էր։ Շատ ցավ, շատ արցունքներ։ Դեռ ավելի դժվար էր պատերազմից առաջ։ Քանի որ յուրաքանչյուրը մենակ էր իր ցավով։ Անկասկած միայն Լանենգղանների ընտանիքն էր, որ ոչ ոքի չէր կորցրել։ Հայր, եղբայր, մտերիմ։ Յուրաքանչյուրը ինչ֊որ մեկի համար ողբում էր։ Բայց պետք է ողբար անձայն, ծածկոցի տակ, որ ոչ ոք չտեսնր։ Բոլորը վախենում էին»։
… «Հենց դրա մասին են խոսում իմ բոլոր սիմֆոնիաները՝ չորրորդը, յոթերորդը, ութերորդը։ Իմ սիմֆոնիաների մեծ մասը հուղարկավորության մասին է։ Մեզ մոտ շատ մարդիկ կործանվեցին, և ոչ ոք չգիտի՝ որտեղ են նրանք թաղված։ Նույնիսկ նրանց մտերիմները չգիտեն։ Ահա թե ինչ եղավ իմ բազմաթիվ ընկերների հետ։ Որտե՞ղ կարող ենք հուշարձան կանգնեցնել նրանց համար։ Միայն երաժշտությունը կարող է դա անել։ Ես պատրաստ եմ ամեն մի զոհին մի գործ ձոնել։ Դժբախտաբար դա անհնար է։ Ուստի ես նրանց ձոնում եմ իմ ողջ երաժշտությունը։ Ես հավետ պահում եմ այդ մարդկանց հիշատակը։ Իմ գրեթե յուրաքանչյուր գործի մեջ ես փորձում եմ նրանց հիշատակել»։


… « Յոթերորդ սիմֆոնիան անշուշտ դարձավ ամենահայտնին իմ գործերից։ Ես միայն զգում եմ, որ մարդիկ հաճախ չեն հասկանում, թե ինչն է հարցը։ Բայցևայնպես, ամեն ինչ պարզ ասվում է երաժշտության մեջ։ Յոթերորդ և ութերորդ սիմֆոնիաները իմ ռեքվիեմներն են՝ նվիրված սովետական ռեժիմի կողմից բոլոր հարստահարվածներին և զոհվածներին։

Ջութակի և դաշնամուրի համար սոնատը նույնպես նվիրվում է այդ չարչարված և լուսավոր հոգիներին։
Սոնատ
***
… «Բռնակալները սիրում են լինել արվեստի հովանավորներ։ Դա գիտեն բոլորը։ Բայց նրանք ոչինչ չեն հասկանում արվեստից։ Ինչո՞ւ։
Քանի որ բռնությունը այլասերվածություն է, իսկ բռնակալները այլասերված էակներ են։ Դա ունի շատ պատճառներ։ Բռնակալը անխուսափելիորեն հասնում է ուժի՝ քայլելով դիակների վրայով։ Նա գրավված է ուժով և կարողությամբ՝ մարդկանց ոչնչացնելու, նրանց հետ կոպիտ վարվելու։ Իսկ ուժի գրավչությունը արդյո՞ք այլասերվածություն չէ։ Եթե լինենք տրամաբանական, այդ հարցին պետք է պատասխանենք դրական․․․ Եվ ուստի բավարարելով այլասերված ցանկությունները՝ մարդը հասնում է ուժի։ Բայց մեկ անգամ հասնելով, այն շարունակական է դառնում, քանի որ այժմ պետք է պայքարել նմանատիպ այլ անխոհեմությունների դեմ։ Եվ եթե թշնամիներ չկան, պետք է նույնիսկ հորինել։ Այլապես չես կարող գնալ մինչև վերջ։
Չես կարող ամբողջովին ոչնչացնել մարդկությանը, միայն կարող ես ոչնչացնել մի մասին։ Եվ առանց դրա որտե՞ղ կլինի ուժի ցնծությունը։ Այն քիչ բան կնշանակի։ Եվ այդ ուժը, այդ նոր «քաղաքացի―շեֆերը» կընդունեն արանց խղճի, քանի որ նրանք իրենց վիրավորված կզգան իրենց «մաքուր պահվածքի» մեջ։ Երբ նկարիչը սխալ նկարի շեֆի դիմանկարը՝ կանհետանա հավետ, ինչպես կանհետանա գրողը, եթե օգտագործի կոպիտ տերմիններ։ Ոչ ոք էսթետիկ զրույցի չի բռնվում նրանց հետ, նրանց չեն հրավիրում բացատրվելու, գալիս են պարզապես նրանց փնտրելու գիշերը։ Այդքանը։
Եվ չկան բացառիկ դեպքեր, ոչ էլ բացառություններ։ Պետք է դա հասկանալ։ Կարևորը այն չէ՝ ինչպես հասարակությունը կզգա ձեր ստեղծագործությունը, ոչ էլ այն, թե ինչպես կքննադատի։ Ի վերջո դա ոչ մի նշանակություն չունի։ Միակ բանը՝ ինչպե՞ս Շեֆը կգնահատի ձեր գործը։ Ընդգծում եմ կենսական կարևորությունը։ Քանի որ դա կյանքի ու մահու հարց է, բառի ուղիղ իմաստով։ Դա է պետք հասկանալ․․․
Ինչպես ասում է ասացվածքը՝ «Բավարար չէ սիրել սովետական ռեժիմը, պետք նա էլ ձեզ սիրի»։
Չորս նախերգանք
․․․«Իմ հիշողությունները, կամ ավելի շուտ հոկտեմբերյան հեղափոխության զգացողությունները կապված են իմ հոր նկարի հետ, նկար, որ ես կարուցեցի հարվածից հետո։ Ես իմ հորը ավելի կոնկրետ հիշում եմ մայրիկիս հետ բանտ այցելություններից, որտեղ նա բանտարկված էր հորեղբայր Մարիանի հետ՝ բոլշևիկների կողմից։ Դատապարտվել է կեղծ անձնագրեր սարքելու համար, մեղավոր է ճանաչվել հեղափոխական դատարանի կողմից։
1918թ. սեպտեմբերի հինգին սահմանվել էր մահապատիժ, բայց հայրս և հորեղբայր Մարիանը փայլուն հռետորներ էին, որ օգնել էին Լեհական բանակի ստեղծման առաջին միավորմանը, որը պետք է կռվեր Լեհաստանի ազատագրման համար։
Բոլշևիկները նման արարքը չէին ընդունի։ Ձերբակալումից հետո փորձեցին ներում ստանալ, բայց անարդյունք։ Նրանց մեղադրեցին լեհերին օգնելու մեջ, որոնք ցանկանում էին դուրս գալ ռուսական, հետո նաև սովետական տիրապետությունից։
Պատերազմից հետո մենք վերադարձանք Լեհաստան, նախ մենք՝ երեխաներս, հետո՝ մայրս և հորեղբայր Մարիանի այրին։ Ես դեռ չէի գիտակցում, թե ինչ ողբերգություն է ապրել մեր ընտանիքը, բայց ժամանակի ընթացքում իմ մեջ մեծանում էր անփոխարինելի կորստի զգացողությունը։ Այն, որ ես մեծացա առանց հորս, անկասկած կարևոր դեր խաղաց իմ կրթության մեջ։
Սակայն, այնուամենայնիվ, հայրս սիրող դաշնակահար էր, և ինձ պատմել են, որ ես նրան լսում էի շատ ուշադիր՝ նստելով դաշնամուրի մոտ»։